(Τα ήθη και τα έθιμα, των Χριστουγέννων όπως εμφανίζονται από το συγγραφέα Γιάννη Πουλάκη στο βιβλίο του για τον Πόρο)

Η Καθαρά Δευτέρα είναι το τέλος των Αποκριών και η πρώτη μέρα της Σαρακοστής. Η λέξη Καθαρή, εκκλησιαστικά σημαίνει το ξεκίνημα της κάθαρσης των Χριστιανών, που αρχίζει με νηστεία.

Η αφετηρία της Σαρακοστής ήταν και είναι για τη χώρα μας μια ιδιαίτερη μέρα και από παλιά εορταζόταν με διάφορα σαρακοστιανά εδέσματα, όπως με την παραδοσιακή λαγάνα, το χαλβά, την ταραμοσαλάτα και τις ελιές με το φρέσκο κρεμμυδάκι, τους αχινούς, τα καλαμαράκια, τις γαρίδες, τα χταπόδια, τα θαλασσινά κυδώνια και τις γυαλιστερές. Γι’ αυτούς που είχανε μεγάλα βαλάντια υπήρχανε καραβίδες κι αστακοί. Άλλα διαδεδομένα εδέσματα της Καθαρής Δευτέρας εκτός από τα θαλασσινά, ήταν η φασολάδα, μαυρομάτικα, λαχανικά, κάθε λογής σαλάτες και τουρσιά.

Δηλαδή κάθε άλλο παρά «καθαρή» ήτανε και είναι ακόμα η «Καθαρά Δευτέρα». Στα σημερινά χρόνια έχει επικρατήσει οι οικογένειες και παρέες να βγαίνουν στο ύπαιθρο, Ασκέλι, Φούσα, Βαγιωνιά, Νεώριο, Άρτιμο, Λεμονοδάσος και όπου αλλού βρουν μεγάλο ξέφωτο, πετάνε τους χαρταετούς, απλώνουν πρόχειρα τραπεζομάντιλα κι απολαμβάνουν τα σαρακοστιανά τους.

Απαραίτητο συμπλήρωμα της Καθαράς Δευτέρας αποτελούσε το πέταγμα του χαρταετού. Στον Πόρο τους χαρταετούς τους πετούσαν στη Ρουκουτίμα, στο Μύλο, στην άκρη της Πούντας προς το «Σταυρό» και στο Συνοικισμό, στη μεγάλη αλάνα που υπήρχε μπροστά από το στάβλο του Κιμιγκέλη.

Το πέταγμα των χαρταετών άρχισε να προβάλει δειλά - δειλά στο νησί μετά το 1850. Στην αρχή οι «αετοί» ήταν αυτοσχέδιοι και κυρίως «σαΐτες».

Ο χαρταετός, η χιλιόχρωμη αυτή χαρά των μικρών και μεγάλων στο πανηγύρι της Καθαρής Δευτέρας, δεν είναι απλώς ένα ακόμα παιχνίδι, που πετάει στον αέρα εδώ και χιλιάδες χρόνια. Το πέταγμά του στα ύψη και ο χορός του με τους αέρηδες, ψηλά στον καταγάλανο ουρανό, υποδηλώνει την ανάταση και την κάθαρση της ψυχής μετά το διονυσιακό ξεφάντωμα της Αποκριάς. Ο χαρταετός είναι ο κύριος πρωταγωνιστής κάθε Καθαρή Δευτέρα στα Κούλουμα.

Οι χαρταετοί ήταν αυτοσχέδιοι και τους φτιάχνανε τα παιδιά μόνα τους. Έφτιαχναν πρώτα με καλάμια τον σκελετό και μετά τον έντυναν με χρωματιστές κόλες. Στο τέλος έφτιαχναν με κομμάτια χαρτιού την ουρά και τα ζύγια. Χρειαζόταν μαστοριά να υπολογίσεις το μάκρος της ουράς και να τοποθετήσεις σωστά τα ζύγια. Αν δεν τα κατάφερνες να τα ζυγιάσεις χαρταετό ψηλά δεν έβλεπες. Ο σπάγκος που χρησιμοποιούμε για να πετάξουμε τον αετό ονομάζεται «καλούμα», γι’ αυτό έχει επικρατήσει και η φράση: «τράβα καλούμα», που τη λέμε σε κάποιον που έχει παρατραβήξει το σχοινί και βλέπει τα πράγματα αφ’ υψηλού.

Όλοι συναγωνιζόντουσαν ποιος θα πετάξει ψηλότερα τον αετό του. Για να πετάξεις ψηλά τον αετό χρειαζόταν αέρας και μαστοριά. Με το χαρταετό πέταγαν μακριά κάθε έγνοια του χειμώνα, με τον ερχομό της άνοιξης.

Εκείνες τις ημέρες οι νέοι στον Πόρο έφτιαχναν και αερόστατα. Ένα ελαφρύ στεφάνι, μια κόλα χρωματιστό χαρτί και ένα στουπί ποτισμένο με πετρέλαιο μέσα σε ένα τενεκεδάκι και ήταν έτοιμα. Άναβαν μια φωτιά, κρατούσε ένας το στεφάνι του αερόστατου πάνω από τη φωτιά, ενώ άλλοι δυο κρατούσαν τις δυο άκρες του όρθιες ώστε να μη γύρουν και πέσουνε στη φωτιά. Σε λίγο, αφού τα’ αερόστατα γέμιζαν με καπνό και ζεστό αέρα, άναβαν και το σφουγγάρι που ήταν βουτηγμένο στο πετρέλαιο και τα άφηναν να πάνε ψηλά και συναγωνίζονταν ο ένας τον άλλον ποιος θα κάνει το μεγαλύτερο και ποιο αερόστατο θα πάει ψηλότερα. Συνήθως τα πετούσαν από τη Ρουκουτίμα ο Σκυλογιάννης, ο Αντώνης ο Γκίνης, ο Τσούκας, ο Χατζηκούδης, ο Δημήτρης Μυλωνόπουλος (Τράκας) και άλλα παιδιά της γειτονιάς. Κάτι ανάλογο γινότανε και από τα παιδιά της Πούντας.

Ένα έθιμο που τηρούσαν όσοι Υδραίοι έμεναν στην περιοχή του Πόρου ήταν το «ξάρτυσμα», το καθάρισμα δηλαδή των μαγειρικών σκευών από τα λίπη. Η Καθαρή Δευτέρα, λεγόταν τότε Σκυλοδευτέρα, γιατί έριχναν τα υπολείμματα των φαγητών στα σκυλιά.

Η γιορτή της Καθαράς Δευτέρας θεωρείται ο επίλογος των εορτών της αποκριάς, οι οποίες ουσιαστικά αρχίζουν την Τσικνοπέμπτη και τελειώνουν την Καθαρά Δευτέρα. Την Καθαρά Δευτέρα μερικοί καθάριζαν ότι είχε απομείνει από τα φαγητά της αποκριάς, γιατί προτιμούσαν τα κρέατα, που τα τρώγανε σπάνια, από τις λαγάνες, το χαλβά, τις ελιές και τις πίκλες που προτιμούσαν οι πιο πολλοί, σαν αποτοξίνωση από τα πλούσια φαγοπότια της αποκριάς. Πάντως εμένα μου έχει μείνει μια τρελοεπιθυμία για την Καθαρή Δευτέρα, όχι τόσο για τους χαρταετούς που φτιάχναμε πιτσιρικάδες και τους πετάγαμε στη Ρουκουτίμα, όσο για το χαλβά. Που ήταν το πιο νόστιμο «φαγητό» μου στα δύσκολα χρόνια της δεκαετίας του 50.